مستند سازی فنی و مهندسی چیست؟

مستند سازی فنی

اسناد فنی (انگلیسی: Technical documentation) در مهندسی، به مستندات و مدارکی اطلاق می‌شود که مشخصات فنی، نحوه عملکرد و تجهیزات مختلف یک محصول جدید یا محصول تحت توسعه را توصیف می‌نماید. دریافت کننده اسناد فنی اغلب کاربر محصول، مالک یا تکنسین بخش تعمیرات و نگهداری در نظر گرفته می‌شود.

تعریف

به مجموعه فرایندهای ترسیم، نگارش، شماره دهی، کنترل صحت و اعتباردهی و سازماندهی به اطلاعات طراحی، ساخت، بهره‌برداری، تعمیرات، تست و بازرسی یک پروژه فناورانه یا پروژه فنی مستندسازی فنی می‌گویند. پروژه‌های فناورانه پروژه‌‌هایی هستند که معمولاً منجر به تولید یک محصول یا کارخانه و خط تولید عمده محصول می‌گردند؛ بنابراین اسناد فنی که نتیجه مستندسازی فنی هستند کل فرایند ایده، نیازسنجی، امکان‌سنجی، طراحی تا ساخت و ایجاد خط تولید و کارخانه و افول محصول را در بر می‌گیرند. مستند سازی در بسیاری از پروژه های فنی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. تهیه مدارک و مستندات مهندسی در پروژه های نفت گاز و پتروشیمی و همچنین ساختمان سازی و بسیاری صنایع دیگر مرحله ای بسیار مهم و حیاتی است تا همه چیز مطابق استاندارد ها و مقررات فنی مورد انتظار پیش رود.

مستندسازی فنی به جهت ایجاد زبان واحد بین کنشگران مختلف مانند طراح، سازنده، استفاده‌کننده و دیگران می‌بایست بر اساس استانداردهای مستندسازی انجام گیرد برای مثال استاندارد ISO6433 با عنوان مستندسازی محصول- ارجاع به یک قطعه را نشان می‌دهد

مستندسازی محصول- ارجاع به یک قطعه

استاندارد ISO6433 با عنوان مستندسازی محصول ارجاع به یک قطعه technical product documentation – part reference توسط سازمان ملی استاندارد ایران ترجمه و با شماره INSO 18208 منتشر شده‌است. این استاندارد نحوه ارجاع به قطعات یک محصول در نقشه محصول را نشان می‌دهد و یکی از مراجع کنترل‌کننده اسناد فنی document controller می‌باشد. نقشه های محصول زیر از این استاندارد تبعیت کرده‌است^.

انواع اسناد فنی از لحاظ ظاهر

بر اساس تعاریف فوق اسناد فنی را می‌توان از لحاظ ساختار و ظاهر به سه دسته زیر تقسیم نمود:

(۱) اسناد مکتوب مانند دستورالعمل، گزارش فنی و کاتالوگ

(۲) اسناد منقوش مانند نقشه، نمودار

(۳) اسناد مضبوط مانند نوار، فیلم، اسلاید

لازم به ذکر است که یک سند مانند یک گزارش فنی ممکن است به لحاظ ظاهری هم دارای متن باشد و هم از نمودار و اسلاید در آن استفاده شده باشد. تقسیم‌بندی فوق بیشتر جهت تجزیه و تحلیل اسناد به لحاظ شرح ساختار و ظاهر آن‌ها صورت گرفته‌است.

 

انواع اسناد فنی از لحاظ محتوا

 (۱) دانش علمی:  محتواِی اسناد این دانش به چیستی و چرایی موضوع پروژه می‌پردازند، مانند نیاز سنجی، بررسی فرصت‌های فناوری، انتخاب ایده فناوری، امکان‌سنجی، مبانی طراحی، مبانی ساخت نمونه و مبانی آزمون یک فناوری، و معمولاً ناشی از تحقیقات بنیادی یا کاربردی هستند.

(۲) دانش طراحی و ساخت: موضوع و محتواِی اسناد این دانش به توصیف چگونگی تحقق محصول از جمله طراحی، ساخت و مونتاژ نمونه محصول و همچنین آزمون کیفیت مورد نظر برای یک محصول می‌پردازد.

(۳) دانش ایجاد خط تولید: موضوع و محتواِی اسناد این دانش به طراحی کارخانه، طراحی عمرانی و راه اندازی و بهره‌برداری از خط تولید می‌پردازد.

(۴) راهنمای محصول: موضوع و محتواِی این اسناد شامل کلیه اطلاعات مورد نیاز کاربران برای بهره‌برداری، نگهداری، تعویض قطعات و تعمیرات محصول است.

(۵) راهنمای آموزش: موضوع و محتواِی این اسناد شامل کلیه اطلاعات آموزشی مورد نیاز تولیدکنندگان و کاربران. محصول است.

 

مرکز کنترل اسناد

مرکز کنترل اسناد که به DCC نیز شناخته می‌شود مخفف عبارت Document Control Center می‌باشد. مرکز کنترل اسناد (DCC) بخشی از سازمان است که وظیفه آن دریافت، کنترل، توزیع و ارسال و ثبت سوابق و گزارش‌گیری اسناد فنی می‌باشد.

سیستم مهندسی محصول

‏ بهره برداری از سیستم های پیشرفته صنعتی، نیازمند جمع آوری و مستند سازی کلیه اطلاعات و مشخصات فنی محصولات تولیدی شامل ‏BOM‏ یا فهرست مواد، فرآیندهای دستی و مکانیزه تولیدی، زمان سنجی، شناسایی ماشین آلات، تجهیزات، ابزارها و قالب های مورد نیاز در تولید، ‏فرآیندهای تولید(‏OPC‏) ، نقشه های ساخت و بهره گیری از مدل های ‏MRP‏ جهت تعریف ساختار سلسله مراتبی محصولات از ماده اولیه تا محصول ‏نهایی به تفصیل کلیه مواد و قطعات در جریان ساخت می باشد.‏

مراحل تولید مدارک مهندسی

به طور کلی طراحی در پروژه های مهندسی به مراحل زیر تقسیم بندی می شود :

طراحی مفهومی یا توجیهی (Conceptual Design)

در این مرحله، توجیه پذیری پروژه از لحاظ فنی و اقتصادی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد و چنانچه پروژه ای به یکی از این دو لحاظ و یا هر دو، توجیه پذیر نباشد آن پروژه مردود بوده و انجام نخواهد شد. مدت زمان انجام این مطالعات بسته به نوع پروژه می تواند اندک و یا بسیار زیاد باشد.

طراحی پایه (Basic Design) :

طراحی پایه،بسط یا گسترش طراحی مفهومی می باشد، در این مرحله از طراحی به تعریف فرآیندهای مورد نیاز،تجهیزات اصلی و امکانات پروژه پرداخته می شود. مانند نقشه های اولیه  Piping and Instrument Diagrams (P&ID)وProcess Flow Diagram (PFD)، نقشه های Layout پروژه (شامل نمای کلی پروژه، مسیر ها و جاده های دسترسی و … ) ، تهیه لیست اولیه متریال و تجهیزات اصلی پروژه و ..

طراحی تفصیلی (Detail Design) :

طراحی تفصیلی پل ارتباطی مهمی است بین طراحی پایه و فاز اجرای پروژه.
در مرحله طراحی تفصیلی تمامی اجزای پروژه به طور دقیق و با جزئیات طراحی می شوند .
طراحی در این مرحله باید به حدی روشن و با جزئیات صورت گیرد که در مرحله اجرا ابهامی وجود نداشته باشد.
مانند  نقشه های تفصیلی P&ID به منظور اجرا،طراحی به منظور خرید تجهیزات اصلی و عمده پروژه (Main & Bulk )،طراحی نقشه های ایزومتریک لوله کشی و…

https://ali-mohammadi-dcc.blogsky.com

انواع مدارک مهندسی

در هنگام طراحی مدارک مهندسی با توجه به مراحلی که در بالا به آن اشاره شد،تیم مهندسی پروژه موظف است مدارک مهندسی مورد نیاز پروژه را تهیه نماید که این مدارک با توجه به محتوا،نوع اطلاعات،فرمت به دسته بندی های زیر طبقه بندی می گردند:

مشخصات فنی (Technical Specification)

دفترچه محاسبات   (Calculation Book)

نقشه   (DWG-Drawing)

برگه های اطلاعات فنی  (Data Sheet)

مدارک خرید  (Material Requisition-MR)

لیست برآورد متریال  (Material Take Off-MTO)

مدارک ارزیابی خرید  (Technical Bid Evalution-TBE)

گزارش  (Report)

مبانی و ضوابط  (Basis-Criteria)

پس از تهیه تمامی مدارک لازم توسط واحدهای مهندسی پروژه ، طی جلسه ای مشترک که با حضور مدیر مهندسی،کارشناسان واحدهای مهندسی و نماینده واحد برنامه ریزی و کنترل پروژه برگزار می گردد، لیست مدارک مهندسی  (Document List) نهایی شده و جهت تائید به کارفرما ارسال می گردد، لازم به ذکر است لیست تهیه شده ممکن است در طول مدت زمان پروژه با توجه به نیاز و نظرات کارفرما مورد بازنگری و اصلاح قرار گیرد.لیست مدارک مهندسی تائید شده معیار تهیه برنامه زمانبندی در پروژه های مهندسی می باشد.

مستندات فنی محصولات تولیدی

مستندات فنی میتوانند برای کارفرما، مشتری و نفرات بیرونی سازمان تهیه شوند. برای مثال در صنایع نفت گاز و پتروشیمی تمامی محصولات باید مطابق با استاندارد های معتبر بین المللی و مورد استفاده در این صنایع که عمدتا توسط کارفرماها نیز مشخص میشوند تولید شوند و پیش از تولید محصول، مدارک فنی با توجه به این استاندارد ها باید به تایید کارفرما برسند.

برخی مستندات فنی نیز برای استفاده درون سازمان تهیه میشوند تا تمامی فرایند های تولید محصول از ماده اولیه تا محصول ‏نهایی مطابق انتظار پیش روند. این مستندات ممکن است در اختیار بخش بازرگانی برای خرید یا کنترل مواد اولیه، بخش تولید برای مدیریت فرآیند های تولید، بخش برنامه ریزی برای کنترل  پروژه و بخش فروش برای مدیریت ارتباطات با مشتری قرار بگیرد. از جمله این مستندات میتوان به موارد زیر اشاره کرد.

فهرست مواد (BOM‏)

فهرست BOM، فهرست کاملی از قطعات، آیتم‌ها، مجموعه‌ها و سایر مواد مورد نیاز برای ایجاد یک محصول و همچنین دستورالعمل‌های لازم برای جمع‌آوری و استفاده از مواد مورد نیاز می‌باشد. این لیست را می‌توان به عنوان دستورالعمل و لیست خرید محصول نهایی دانست.

از آنجا که لیست BOM انواع اطلاعات مربوط به محصول را جمع‌آوری می‌نماید، در این لیست از اطلاعات چندین رشته (طراحی و مهندسی، مدیریت اسناد، عملیات، تولید، خرید، تولیدکنندگان قرارداد و …) و داده‌های موجود استفاده می‌شود. در حقیقت، مهندسان و سازندگان به BOM لیست بسیار متکی هستند. BOM، نتایج مثبتی را از فعالیت‌های تجاری مانند منابع تأمین‌کننده قطعات، برون سپاری و تولید، هدایت می‌کند ، بنابراین ایجاد BOM که به خوبی سازمان‌یافته، صحیح و به روز باشداز اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد.

از آنجا که یکی از کارکردهای اصلی BOM اطمینان از درست ساخته شدن محصول می‌باشد، بهتر است قطعات خاصی از داده‌های محصول را در لیست BOM قرار داد. در اینجا لیستی از اطلاعات سطح بالا وجود دارد که می‌توانید در لیست BOM خود درج کنید:

• سطح BOM: به هر قسمت یا مونتاژ یک شماره اختصاص دهید تا جزئیات مکانش را در سلسله مراتب BOM قرار دهد. این کار اجازه می‌دهد تا هر کس با درک ساختار BOM به سرعت رمزگشایی BOM را انجام دهد.
• شماره قطعه: به منظور شناسایی سریع قطعات، به هر قسمت یا مونتاژ یک عدد اختصاص دهید. تولیدکنندگان معمولا از یک طرح شماره‌گذاری هوشمند یا غیر هوشمند استفاده می‌کنند. از هر طرح دیگری استفاده کنید و از ایجاد شماره‌های چند قسمت برای همان قسمت خودداری نمایید.
• نام قطعه: نام منحصر به فرد هر قسمت یا مونتاژ را ثبت کنید. این کار به شما کمک می‌کند قسمت‌های مختلف را راحت‌تر شناسایی کنید.
• مرحله: هر بخش را در چرخه عمر خود ثبت و ضبط نمایید. برای بخش‌هایی که در حال تولید می‌باشند، استفاده از عبارت “در حال تولید” برای نشان دادن مرحله‌ی آن بخش، معمول می‌باشد. بخش‌های جدیدی که هنوز تایید نشده‌اند را می‌توان به صورت “unreleased” یا “در حال طراحی” طبقه‌بندی کرد. این کار در طی معرفی محصول جدید (NPI) مفید است زیرا به شما این امکان را می‌دهد که به راحتی پیشرفت را پیگیری کرده و زمان پروژه واقع گرایانه را ایجاد کنید.
• توضیحات: توضیحات مفصلی درباره هر قسمت ارائه دهید که به شما و دیگران کمک می‌کند تا بین قسمت‌های مشابه تمایز قایل شوید و قطعات خاص را راحت‌تر تشخیص دهید.
• مقدار: تعداد قطعات مورد استفاده در هر مونتاژ را برای راهنمایی در تصمیم گیری‌ها و فعالیت‌های مربوط به خرید و تولید ثبت نمایید.
• واحد اندازه‌گیری: طبقه‌بندی اندازه‌گیری در آن بخشی که مورد استفاده قرار می‌گیرد یا خریداری می‌شود، رعایت کنید. استفاده از طبقه‌بندی اندازه‌گیری متداول است، اما معیارهای استاندارد مانند اینچ، فیت، اونس نیز طبقه‌بندی مناسبی هستند. این کار به دلیل حصول اطمینان از اینکه مقادیر درست به خط تولید تحویل داده خواهد شد، مهم می‌باشد.
• نوع تدارکات: اینکه هر بخش چگونه خریداری یا ساخته می‌شود را مستندسازی نمایید.
• طراحان مرجع: اگر محصول شما حاوی مجموعه‌های مدار چاپی (PCB) می‌باشد، باید از طراحان مرجع استفاده کنید و جزئیات مربوط به آن قسمت در لیست BOM شما لحاظ گردد. ثبت این اطلاعات در BOM می‌تواند باعث صرفه‌جویی در وقت و در جلوگیری از سردرگمی شود.
• یادداشت‌های BOM: سایر یادداشت‌های مربوطه را ضبط کنید تا هرکسی که با BOM شما در تعامل است را در همان صفحه نگه دارید.

شناسایی ماشین آلات، تجهیزات، ابزارها و قالب های مورد نیاز در تولید

طبق استاندارد ISO 9001 برای داشتن یک سیستم موفق نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه می بایست حتما تمامی ماشین آلات و تجهیزات کاری یک شرکت شناخته شوند. به این معنی که تمام اطلاعات فنی و عملیاتی هر دستگاه در دسترس باشد تا بتوان صحیح هر دستگاه، برنامه ریزی نت درستی برای آن ترتیب داد.

در یک فرم شناسنامه ماشین آلات عموما موارد زیر درج می گردد :

• نام دستگاه
• محل استقرار
• کد دستگاه
• وزن
• تاریخ و شماره
• شماره دستورالعمل نگهداری
• ابعاد
• نام سازنده و اطلاعات تماس آن
• نام فروشنده و اطلاعات تماس آن
• سال ساخت
• تاریخ نصب
• تاریخ بهره برداری
• میزان مصرف منابع (آب ، برق ، گاز ، روغن و … )
• مشخصات فنی برقی و الکتروموتور
• نقشه های فنی و کاتالوگ ها
• فهرست ملحقات دستگاه

در مدارک مهندسی تولید یک محصول حتما باید ماشین آلات، ابزارها و قطعاتی که برای تولید مورد نیاز است مشخص شود. این امر کمک میکند تا از بروز هرگونه ناهماهنگی در جریان تولید جلوگیری شود. برای مثال برای تولید یک فلنج نیاز به دستگاه تراش و دریل است. با شناسایی این ماشین آلات میتوان هنگام برنامه ریزی برای تولید پیش بینی کرد که به مدت 30 دقیقه ساخت این فلنج دستگاه های تراش و دریل را از دسترس بقیه بخش های تولید خارج خواهد کرد.

فرآیندهای تولید(‏OPC‏)

نمودار فرایند عملیات یا Operation Process Chart فرایند و توالی عملیات برای تولید محصول و نقاط ورود و خروج مواد مختلف (مثل مواد خام یا ضایعات یا محصولات) را نشان می‌دهد. جریان مواد همان مسیر حرکت‌ مواد از میان دپارتمان‌ها و ماشین‌آلات و ایستگاه‌های مختلف است که بخش زیادی از آن‌ها برای انجام عملیات (مثلاً تراشکاری یا ریخته‌گری یا پرس‌کاری یا مونتاژ) یا بازرسی هستند و OPC توالی آن‌ها را نشان می‌دهد، ضمن این‌که مشخص می‌کند در هر مرحله چه موادی به فرایند اضافه یا از آن خارج می‌شوند.

نقشه های ساخت

جریان فرآیند های تولید از مواد اولیه تا محصول نهایی شامل تهیه مواد اولیه، تولید یا تهیه قطعات مختلف محصول و در نهایت مونتاژ نهایی محصول میشود. هرکدام از این فرآیند ها نیاز به نقشه های ساختی دارند که تمامی فرآیند های ساخت، اطلاعات فنی هرکدام از فرایند ها، تلرانس های ابعادی، هندسی و انطباقات، شماره قطعه، شماره محصول، Batch number و … همگی مشخص باشد. برای شماره گذاری مرجع این نقشه ها و حفظ پیوستگی نقشه های ساخت مرتبط باهم از یک نقشه انفجاری قطعات استفاده میشود. در این نقشه تمامی قطعات یک محصول کنارهم نشان داده میشود. از این نقشه برای مونتاژ نهایی قطعات نیز استفاده میشود.

علاوه بر نقشه های انفجاری نقشه های تولید اطلاعات جزئی تری از هرکدام از قطعات در اختیار اپراتورهای تولید قرار میدهد. در این نقشه ها، ابعاد، تلرانس های ابعادی، هندسی و انطباقات و روش های ساخت مشخص شده اند.

بهره گیری از مدل های ‏MRP‏

MRP مخفف عبارت Manufacturing Requirement Planning است. هدف این سیستم کاهش نقدینگی مورد نیاز برای یک سازمان تولید کننده می باشد. بدین ترتیب سود حاصل از سرمایه گذاری افزایش می یابد. در سازمان های تولید کننده مبالغ هنگفتی از نقدینگی در انبارسازی قطعات در حین ساخت و در انتظار برای اسمبل شدن درگیر می شوند. برنامه ریزی منابع مواد سعی در به حداقل رساندن این نقدینگی دارد.

ایده اصلی در برنامه ریزی منابع مواد به این ترتیب است. گروه فروش و بازاریابی تعداد محصولاتی که در آینده به فروش خواهد رساند را پیش بینی می کند. نرم افزار برنامه ریزی منابع سازمان بر مبنای زمان پیش بینی شده برای ساخت محصولات زمان آغاز تولید را تعیین می نماید. آنگاه سیستم هر یک از محصولات را بر مبنای درخت محصول ارایه شده توسط کارشناسان تولید به قطعات آن تجزیه می کند. زمان سفارش قطعات بر مبنای زمان مورد نیاز برای دریافت آن ها تعیین می شود. در نهایت جریان نقدینگی مورد نیاز بر مبنای زمان های تعیین شده برای سفارش، اسمبل کردن و تحویل تعیین می گردد. سیستم برنامه ریزی منابع سازمان می تواند قطعات مورد نیاز برای تحویل یک سفارش را به تولید کننده اعلام کند. بدین ترتیب اگر سفارش پر سودی تنها منتظر دریافت چند قطعه کم ارزش باشد می توان برای تهیه هر چه سریعتر قطعات مورد نیاز اقدام کرد.

اهداف سیستم برنامه ریزی مواد

• کاهش میزان موجودی انبار
• کاهش زمان تولید و تحویل کالا
• بر آورد زمان واقعی تحویل کالا
• افزایش بازدهی تولید

سخن پایانی

مستندسازی فنی برای یک محصول در اکثر صنایع مهم نظیر نفت و گاز و پتروشیمی و نیروگاه ها یک امر لازم و مهم است و می بایست برای هر محصولی که مورد استفاده قرار میگیرد مستندات محکم و قابل قبولی ارائه گردد. این مستندات نقش مهمی در استفاده درست و بهتر از آن محصول را دارد و مشخصات آن محصول همیشه موجود و قابل دسترسی خواهند بود.

تهیه انواع مستندات فنی و کتابچه نهایی محصول / علی محمدی / 09339461500

https://ali-mohammadi-dcc.blogsky.com

https://ali-mohammadi-dcc.blogsky.com

صفحه نخست