مشخص کردن ایستگاه ها (ITP) و انواع مدارک بازرسی مطابق استاندارد EN 10204

معرفی بازرسی فنی، انواع ایستگاه های بازرسی (مثل Review ،Hold ،Spot Witness Witness  و غیره)، طرح تست و بازرسی  (ITP)، طرح کنترل کیفی (QCP) و انواع مدارک بازرسی بر اساس استاندارد EN 10204 ( بخش های 2.1، 2.2، 3.1 و3.2)

بازرسی فنی

کنترل کلیه فعالیت های کیفی بر روی کالا اعم از بررسی مدارک و گواهینامه ها، بازدیدها، آزمون ها و تست های مخرب و غیر مخرب بر روی مواد اولیه و تجهیزات به منظور تایید انطباق محصول با مشخصات فنی و استاندارد های مربوطه، بازرسی فنی نامیده می شود. بازرسی فنی منطبق بر کلید واژه هایی انجام می گردد که بر اساس آن ها سطح، نوع و مقدار بازرسی فنی به طور دقیق مشخص می شود.

مطابق استاندارد ایزو 8402  بازرسی فعالیتی همچون اندازه گیری، آزمایش، آزمون یا سنجش یک یا چند ویژگی از یک موضوع و مقایسه نتایج با الزامات مربوطه می باشد تا در نهایت بتوان از انطباق هر یک از ویژگی ها اطمینان یافت. موضوع می تواند یک فعالیت یا فرایند، محصول، سازمان، سیستم یا یک شخص و یا ترکیبی از آن ها باشد. 

تعریف دیگری از بازرسی در استاندارد ایزو 9000 به این صورت عنوان شده است: بازرسی، ارزیابی انطباق از طریق مشاهده و قضاوت و در صورت مقتضی همراه با اندازه گیری، تست یا مقایسه با شاخص می باشد. در اینجا لازم است واژه انطباق نیز تعریف شود. مطابق این استاندارد، انطباق برآورده سازی یک الزام است.

مراحل بازرسی: مطالعه بخش  الزامات بازرسی و آزمون

فرآیند بازرسی کامل شامل مراحل زیر است:

- بررسی و صحه گذاری بر طرح کیفی و رویه های تست و بازرسی ارائه شده از سوی تولیدکننده، مطابق با نیازمندی های قرارداد خرید، مشخصات فنی و استانداردهای مربوطه.

- برگزاری جلسه پیش بازرسی و هماهنگی های لازم درخصوص رویه کار (مطالعه بخش آشنایی با جلسه PIM)

- بررسی و تایید پیمانکاران فرعی و تولیدکنندگان مواد اولیه

- بازرسی مواد اولیه و اجزاء کالا

- بازرسی حین ساخت

- بازرسی و صحه گذاری کنترل های انجام پذیرفته بر محصول نهایی و سوابق فنی 

- بازرسی قبل از حمل (PSI – Pre Shipment Inspection) 

- بررسی و تایید کتابچه مدارک کنترل کیفی

در برخی موارد، کالاهای سفارش داده شده به صورت ساخته شده آماده بازرسی می باشند. در این صورت ممکن است بازرسی حین ساخت قبلاً توسط سازمان دیگری انجام گرفته و یا فقط بازرسی نهایی کالا و بازرسی پیش از حمل مورد توافق خریدار و فروشنده باشد. از آنجایی که کالاهای مذکور در حین ساخت مورد بازرسی قرار نگرفته اند، لذا بازرسی از کالا در یک مرحله، بسیار حساس و دشوار خواهد بود. در بازرسی کالا مسلماً مهمترین وظیفه بازرس، کنترل مدارک فنی ساخت و کنترل کیفیت کالا (انطباق محصول) خواهد بود، چرا که بسیاری از مراحل ساخت و آزمون های مرتبط کالا قبلاً انجام گرفته و بازرس در آن زمان حضور نداشته است.

قبل از انجام بازرسی محصول و بررسی مدارک، بازرس باید کاملاً از نحوه بازرسی و شرایط تحویل کالا مطلع باشد یعنی به الزامات قراردادی و درخواست خریدار کاملاً اشراف داشته باشد. این الزامات را می توان در قراردادهای فیمابین سازنده (تامین کننده) و خریدار یافت. معمولاً، این الزامات جزء ضمایم قرارداد به صورت سفارش خرید یا درخواست کالا، طرح تست و بازرسی، کتابچه مشخصات فنی و غیره می باشد.

نکته مهمی که باید به آن توجه نمود آن است که الزامات خریدار نسبت به الزامات استاندارد ارجحیت و اولویت بالاتری دارد. البته معمولاً الزامات خریدار شامل یک سری الزامات استانداردی هم می شود. یعنی خریدار علاوه بر اینکه درخواست ها و نیازهای خود را اعلام می نماید، در نهایت سازنده (تامین کننده) را به پیروی از استاندارد مربوط به ساخت محصول مورد سفارش الزام می نماید. در حقیقت، وظیفه بازرس این است که محصول را مطابق مدارک مذکور بازرسی نموده و اطمینان حاصل نماید که محصول مورد سفارش کلیه الزامات خریدار را برآورده می سازد.

گروه های مسئول در بازرسی فنی

سازنده / فروشنده / تامین کننده  (Manufacturer/Vendor/Supplier)

مسئولیت اصلی بر عهده ی سازنده/فروشنده/تامین کننده است تا فعالیت های کنترل کیفی لازم برای تضمین انطباق محصول با مشخصات فنی و استاندارد مربوطه را انجام دهد.

پیمانکار اصلی / خریدار (General Contractor/Purchaser) :

کارفرما قرارداد کلی پروژه را با پیمانکار اصلی منعقد می نماید و اساساً مسئولیت انطباق کالا با مشخصات فنی و استانداردهای مربوطه بر عهده وی می باشد. خریدار ممکن است پیمانکار اصلی و شرکت های تابعه، پیمانکاران جزء و یا شرکت های واسطه باشند. 

کارفرما: (Owner)

شخص حقوقی که طی قرارداد، اجرای پروژه را به پیمانکار اصلی واگذار می نماید. عوامل کارفرما نیز جهت اطمینان از صحت کالاهای تامین شده برای پروژه، بازرسی ها و بررسی های مورد نظر را انجام می دهند.

TPA یا TPI

بازرس شخص ثالث (TPA: Third Party Authority) یا (TPI: Third Party Inspector)  شرکت بازرسی شخص ثالث شرکت بی طرفی است که توسط کارفرما تعیین می شود تا بر اساس درخواست سازنده و با هماهنگی پیمانکار اصلی، فعالیت های مربوطه را در ایستگاه های مختلف بازرسی به انجام برساند. فعالیت های این شرکت جهت حصول اطمینان کارفرما از صحت انطباق کالا با مشخصات فنی آن صورت می پذیرد.

طرح یا برنامه تست و بازرسی (Inspection & Test Plan) یا ITP 

ITP  سندی است که در آن برنامه بازرسی پروژه مشخص شده است. در این سند مواردی چون تجهیزات و مواد مورد بازرسی، ترتیب، دفعات و روش بازرسی، نوع آزمون، استاندارد انجام آزمون و معیارهای پذیرش، نوع مدارک و گواهینامه ها، ایستگاه ها یا نقاط بازرسی، مسئولیت گروه های مسئول در بازرسی فنی و گاه زمان و مکان بازرسی مشخص می شود.

اگر نمونه های ITP یا همان برنامه تست و بازرسی را در توضیح و نمونه مدرک ITP مشاهده کرده باشید، این مدرک می تواند از بخش های مختلفی شامل نام فعالیت یا مورد بازرسی، استاندارد مرجع انجام تست و بازرسی، محدوده پذیرش طبق استاندارد مرجع، حجم تست و بازرسی (مثلاً مشخص می شود که تست PT روی 10 درصد قطعات انجام شود)، جنس مدرک و داکیومنتی که برای یک فعالیتِ تست و بازرسی تولید می شود (مثل گزارش تست، صورت‌جلسه، نقشه، دستورالعمل و پروسیجر، دفترچه محاسبات و یا گواهی کنترل)، محل بازرسی، نوع مدارک و گواهی های بازرسی، ایستگاه ها یا سطوح بازرسی به منظور مشخص کردن وظایف کنترلی گروه های مسئول در بازرسی تشکیل شده باشد. البته فرمت و پیکربندی این مدرک و محتوای آن ممکن است در سازمان ها و شرکت های مختلف کمی متفاوت باشد. 

در قسمت حاضر از این نوشته، می خواهم شما را با برخی از بخش های ITP آشنا کنم. البته فکر کنم شما هم با موافقید که بخش هایی مثل نام فعالیت، استاندارد مرجع، محدوده پذیرش، نوع مدرک و محل بازرسی، نیاز به توضیح اضافی ندارد، پس برای پرهیز از طولانی شدن و کش آمدن مطلب، از توضیح در خصوص آن ها خودداری می کنم و تنها به نوع مدارک و گواهی های بازرسی طبق DIN EN 10204 و ایستگاه ها یا سطوح بازرسی مثل Spot Witness ،Hold ،Review  و Witness می پردازم. لازم به ذکر است که بر خلاف قسمت اول که بخش های اصلی نوشته از مطالب آقایان کاووسی و شعاری پور استفاده شده بود، این قسمت با توضیحات صاحب این قلم نوشته شده است.

نوع مدارک و گواهی های بازرسی طبق DIN EN 10204

استاندارد DIN EN 10204 در اصل مربوط به مشخص کردن نوع گواهی ها و مدارک بازرسی در تحویل محصولات فلزی به خریدار طبق الزامات سفارش است، ولی برای محصولات غیر فلزی هم استفاده می شود و مبنای تعیین نوع مدارک بازرسی در ITP ها است. در این استاندارد، انواع مدارک و گواهی های بازرسی در گروه بازرسی غیر ویژه و بازرسی ویژه دسته بندی شده است.

بازرسی غیر ویژه (Non-Specific Inspection) :

بازرسی غیر ویژه به نوعی بازرسی گفته می شود که طبق پروسیجر و روش اجرایی داخلی سازنده انجام می شود تا انطباق مشخصات محصول و فرایند ساخت آن با الزامات توافق ارزیابی شود. در بازرسی غیر ویژه، محصولات بازرسی شده لزوماً محصولات واقعی تحویل شده نیست.

بازرسی ویژه (Specific Inspection) :

بازرسی ویژه به نوعی بازرسی گفته می شود که بازرسی طبق مشخصات محصول، قبل از تحویل آن و بر روی محصولات تحویلی یا واحدهای آزمون که محصول هم بخشی از آن است، انجام می شود تا انطباق محصول با الزامات توافق تایید شود. واحد آزمون تعدادی از قطعات یا تناژی از محصولات است که محصول نمونه ای از میان آن ها انتخاب و تحت آزمون قرار می گیرد و تایید یا رد واحد آزمون بستگی به تایید یا رد محصول نمونه دارد. به واحد آزمون در برخی استانداردها، بَهر یا Batch هم گفته می شود.

طبق آخرین نسخه استاندارد  DIN EN 10204 – 2005، انواع مدارک و گواهی های بازرسی عبارتند از:

• مدرک   - 2.1 اظهار انطباق سفارش

مدارکی که توسط سازنده صادر می شود و در آن بدون اینکه نتیجه آزمونی گزارش شود، اظهار می شود که محصول تامین شده مطابق با الزامات سفارش است. این مدرک بر اساس بازرسی غیر ویژه تهیه می شود.

• مدرک 2.2  - گزارش آزمون 

مدارکی که توسط سازنده صادر می شود و در آن همراه با گزارش نتایج آزمون ها، اظهار می شود که محصول تامین شده مطابق با الزامات سفارش است. این مدرک بر اساس بازرسی غیر ویژه تهیه می شود.

• مدرک 3.1  - گواهی بازرسی

مدارکی که توسط سازنده صادر می شود و در آن همراه با گزارش نتایج آزمون ها، اظهار می شود که محصول تامین شده مطابق با الزامات سفارش است. مدارک نوع 3.1 توسط نماینده مجاز سازنده که مستقل از بخش تولید است (مثل کنترل کیفی یا تضمین کیفیت)، تایید (مهر و امضا) می شود. این مدرک بر اساس بازرسی ویژه تهیه می شود.

• مدرک 3.2  - گواهی بازرسی

مدارکی که توسط سازنده صادر می شود و در آن همراه با گزارش نتایج آزمون ها، اظهار می شود که محصول تامین شده مطابق با الزامات سفارش است. مدارک نوع 3.2 توسط نماینده مجاز سازنده که مستقل از بخش تولید است (مثل کنترل کیفی یا تضمین کیفیت) و نماینده مجاز خریدار یا بازرس شخص ثالث، تایید (مهر و امضا) می شود. این مدرک بر اساس بازرسی ویژه تهیه می شود.

در جداول زیر، خلاصه ای از توضیحات بالا را می توانید مشاهده بفرمایید:

ایستگاه ها یا سطوح بازرسی:

• مرور مدارک   Document Review

این ایستگاه جهت بررسی مدارک می باشد تا انطباق آن با الزامات سفارش مورد تایید باشد. وقتی این ایستگاه تعیین شده باشد، گروه اجرایی می توانند به فعالیت خود ادامه دهند و نیازی به توقف فعالیت تا اخذ تاییدیه وجود ندارد. این سطح از بازرسی معمولاً با حرف R در ITP (در ستون فعالیت های مربوط به گروه های مسئول در پروژه) مشخص می شود.

• مرور و تایید مدارک    Document Review & Approve

این ایستگاه همانند ایستگاه قبل جهت بررسی مدارک می باشد، با این تفاوت که تا اخذ تاییدیه و مجوز از بازرس، ادامه ی فعالیت متوقف می شود. این سطح از بازرسی معمولاً با حرف A یا RA در ITP (در ستون فعالیت های مربوط به گروه های مسئول در پروژه) مشخص می شود.

• شاهد موردی  Spot Witness

برای انجام فعالیت هایی که این سطح از بازرسی برای آن ها توافق شده است، نیازی به صدور دعوتنامه کتبی برای حضور بازرس شخص ثالث و سایر گروه های مسئول در محل تست و بازرسی نیست. البته معمولاً زمان تست و بازرسی به صورت غیر رسمی (مثلاً اطلاع تلفنی) اعلام می شود. بازرس ممکن است به صورت موردی در محل تست و بازرسی حضور یابد ولی عدم حضور وی، منجر به توقف فعالیت نمی شود. در صورت عدم حضور بازرس، تست و بازرسی توسط سازنده انجام و نتایج آن ثبت می شود و در صورت تایید این نتایج توسط نماینده مجاز سازنده، فعالیت بعدی انجام می گیرد. در صورت درخواست بازرس، مدارک تست جهت بررسی در اختیار وی هم قرار می گیرد. این سطح از بازرسی معمولاً با حرف SW  در ITP مشخص می شود.

• نقطه شاهد بازرسی  Witness Point

برای انجام فعالیت هایی که این سطح از بازرسی برای آن ها توافق شده است، نیاز به دعوتنامه کتبی قبلی از سوی پیمانکار یا سازنده برای حضور بازرس شخص ثالث و سایر گروه های مسئول در محل تست و بازرسی است. بازرس شخص ثالث و سایر گروه های مسئول که Witness  برای آن ها تعریف شده است، می توانند در مکان و زمان اطلاع داده شده حضور یابند یا از حضور خودداری کنند، ولی در هر صورت فعالیت متوقف نمی شود. در صورت عدم حضور بازرس، تست و بازرسی توسط سازنده انجام و نتایج آن ثبت می شود و در صورت تایید این نتایج توسط نماینده مجاز سازنده، فعالیت بعدی انجام می گیرد. در صورت درخواست بازرس، مدارک تست جهت بررسی در اختیار وی هم قرار می گیرد. این سطح از بازرسی معمولاً با حرف W یا WP در ITP مشخص می شود.

• نقطه ایست بازرسی Hold Point

برای انجام فعالیت هایی که این سطح از بازرسی برای آن ها توافق شده است، مثل نقطه شاهد نیاز به دعوتنامه کتبی قبلی از سوی پیمانکار یا سازنده برای حضور بازرس شخص ثالث و سایر گروه های مسئول در محل تست و بازرسی است، ولی تفاوت   Witness Point با Hold Point  در آن است که حضور بازرس یا سایر گروه های مسئول در این مرحله الزامی است و بدون حضور وی فعالیت انجام نمی گیرد. انجام فعالیت های بعدی نیز منوط به تایید تست و بازرسی انجام شده در این مرحله توسط بازرس است. در واقع، فرایند ساخت در این مرحله Hold می شود تا عملیات بازرسی انجام و به تایید برسد و سپس کار ادامه می یابد. این سطح از بازرسی معمولاً با حرف H یا HP در ITP مشخص می شود.

 INSPECTION AND TEST PLAN (ITP)